Γόρτυνα ή Γόρτυς, Κεντρική Κρήτη

Η Γόρτυς ή Γόρτυνα είναι μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Κρήτης, με αδιάκοπη ιστορία 6.000 χρόνων και ένας από τους μεγαλύτερους σε έκταση αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Βρίσκεται στο Νότιο Κεντρικό τμήμα της Κρήτης στην εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς, η οποία φημίζεται για την πρώτη ανθρώπινη κατοίκηση στο νησί στο τέλος της Νεολιθικής περιόδου (5η χιλιετία π.Χ.).

Στην Γόρτυνα φτάνουμε μετά από 40 λεπτά περίπου, ξεκινώντας από το Ηράκλειο με κατεύθυνση προς τα νότια. Είναι ο ίδιος δρόμος που θα μας φέρει στην Φαιστό και τα Μάταλα. Η Γόρτυνα βρίσκεται 1 χιλιόμετρο περίπου μετά το χωριό Αγιοι Δέκα, ακριβώς δίπλα στον κεντρικό δρόμο.

Το όνομα Γόρτυς ή Γόρτυνα

Το όνομά της η Γόρτυνα, το πήρε σύμφωνα με μία παράδοση, από τον Γόρτυνα, γιό του Ραδάμανθυ, του βασιλιά της Φαιστού και αδερφού του Μίνωα, ο οποίος και την ίδρυσε.

Μία άλλη παράδοση θέλει ιδρυτή της τον Γόρτυνα, ο οποίος αυτή τη φορά είχε καταγωγή από την Τεγέα της αρκαδικής Γορτυνίας.

Τρίτη παραλλαγή του μύθου κάνει αναφορά στην Γόρτυνα ως ιδρύτρια της πόλης, βασίλισσα της Κρήτης και μητέρα του βασιλιά Ταύρου.

Ανασκαφές στη Γόρτυνα

Η Γόρτυνα ήταν από τις πρώτες περιοχές της Κρήτης που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των ερευνητών και των αρχαιολόγων ήδη από την περίοδο της Τουρκοκρατίας στα τέλη του 19ου αιώνα, σε μία εποχή όπου κανείς δεν ήξερε ακόμα τίποτα για τον Μινωικό πολιτισμό καθώς η ύπαρξή του αναγόταν στο μύθο.

Το 1884 η ανεύρεση και διάσωση της Μεγάλης Επιγραφής από τους Ιωσήφ Χατζηδάκη, Στέφανο Ξανθουδίδη και τον Ιταλό Federico Halbherr στάθηκε αφορμή για ανασκαφική έρευνα της περιοχής της Γόρτυνας. Οι ανασκαφικές εργασίες ξεκίνησαν με την αυτονόμηση της Κρήτης, μετά το 1898, από την Ιταλική Αρχαιολογική Αποστολή σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Οι εργασίες κράτησαν μέχρι και το 1940.

O Federico Halbherr μελετάει την Μεγάλη Επιγραφή στη Γόρτυνα. ΠΗΓΗ: http://www.scuoladiatene.it/

Οι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή της Γόρτυνας έφεραν στο φως σπουδαία αρχιτεκτονικά σύνολα καθώς και ευρήματα ενώ μέχρι και σήμερα μεγάλο μέρος της Ρωμαϊκής πόλης δεν έχει ανασκαφεί. Τα σημαντικότερα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ενώ αναμένεται στα επόμενα χρόνια η δημιουργία Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσαράς, το οποίο θα τα στεγάσει.

Ιστορία της Γόρτυνας

Η περιοχή κατοικήθηκε από τα τέλη της Νεολιθικής περιόδου. Η κατοίκηση συνεχίστηκε στα μινωικά χρόνια, όπως αποδεικνύει η μινωική αγροτική έπαυλη που βρέθηκε στην περιοχή Κανιά κοντά στο χωριό Μητρόπολη, λίγο παρακάτω από την Γόρτυνα.

Από τα μέσα της 1ης χιλιετίας π.Χ. και μετά, η Γόρτυς διαδέχεται την Φαιστό σαν η κυρίαρχη δύναμη στη Μεσαρά, με πυρήνα την οχυρωμένη ακρόπολη με το ιερό της Αθηνάς Πολιούχου.

Μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση της Κρήτης το 67π.Χ., η Γόρτυνα, φιλικά προσκείμενη στη Ρώμη, πήρε τη θέση της πρωτεύουσας της Κρήτης από την μέχρι τότε πρωτεύουσα Κνωσό. Η Γόρτυς ανακηρύχτηκε πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής, θέση την οποία διατήρησε μέχρι την αραβική κατάκτηση το 828 μ.Χ.

Στη μέγιστη ακμή της έφτασε η Γόρτυνα τον 2ο αιώνα μ.Χ. ενώ την τελευταία λαμπρή εποχή της έζησε κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες (μέχρι τον 7ομ.Χ).

Πιστεύεται ότι η Γόρτυς εξαπλώθηκε σε μεγάλη έκταση και είχε μεγάλο πληθυσμό. Για το κτίσιμό της πιθανολογείται ότι χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το κοντινό Ρωμαϊκό ορυχείο το οποίο βρίσκεται στο χωριό Αμπελούζος και είναι γνωστό στην Κρήτη σαν η Λαβύρινθος της Μεσαράς.

Το 796 μ.Χ. την πόλη πλήττει σεισμός, ο οποίος σχεδόν την καταστρέφει, ενώ με την κατάκτηση του νησιού από τους Ανδαλουσιανούς ’ραβες το 828 μ.Χ., η πρωτεύουσα μεταφέρεται στον Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας

Συνήθως μια επίσκεψη στη Γόρτυνα περιορίζεται στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, δηλαδή τον ναό του Αγίου Τίτου, το Ωδείο και τον περίφημο Πλάτανο. Πόσο όμως αντιπροσωπευτική εικόνα παίρνει ο επισκέπτης για το μεγαλείο της πόλης αυτής, που κάποτε ήταν η πρωτεύουσα της Κρήτης;

ο ναος του αγιου τιτου στη γορτυνα — Η εκκλησία του Αγίου Τίτου στη Γόρτυνα

Η πόλη Γόρτυνα εκτεινόταν σε μια μεγάλη έκταση, αλλά δυστυχώς έχει ανασκαφεί ένα μικρό τμήμα της μόνο. Αυτό που συνήθως βλέπει ο απληροφόρητος (και κατευθυνόμενος) επισκέπτης είναι μόνο “η κορυφή του παγόβουνου”.

Σταθείτε στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου και κοιτάξτε στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Θα δείτε κάποιες μπλέ πινακίδες που συνήθως περνούν απαρατήρητες αλλά οι περίεργοι που θα τις ακολουθήσουν θα μείνουν έκθαμβοι από αυτά που θα αντικρύσουν.

Στις επόμενες σελίδες θα κάνουμε μαζί σας μια εικονική ξενάγηση στο σύνολο του αρχαιολογικού χώρου της Γόρτυνας. Θα επισκεφτούμε τον ναό του Αγίου Τίτου, το Ωδείο, την αίθουσα με τους νόμους της Γόρτυνας και φυσικά τον πλάτανο του Δία και της Ευρώπης.

Οταν τελειώσουμε τη βόλτα μας στο χώρο αυτό, θα διασχίσουμε το δρόμο προς Φαιστό και θα περπατήσουμε το δρόμο προς Μητρόπολη. Λίγο παρακάτω θα θαυμάσουμε τον μεγαλύτερο παλαιοχριστιανικό ναό της Κρήτης, που αν και ερειπωμένος, το μεγαλείο του παραμένει φανερό.

Στη συνέχεια ακολουθώντας το μονοπάτι που περνά μέσα από τους ελαιώνες, θα βρεθούμε στην καρδιά της ρωμαϊκής Γόρτυνας, το Πραιτόριο, την έδρα δηλαδή του Ρωμαίου διοικητή της Κρήτης. Το Πραιτόριο καταλαμβάνει μεγάλη έκταση και η πολυτέλεια είναι φανερή σε κάθε σημείο του. Δυστυχώς κανένας από τους χώρους αυτούς δεν είναι ανοικτός στο κοινό, αλλά ακόμα και πίσω από την περίφραξη θα εντυπωσιαστούμε και θα απολαύσουμε κάθε λεπτό της επίσκεψης.

Τι θα δείτε στη Γόρτυνα

Αφήνουμε το αυτοκίνητο στο ειδικό χώρο για στάθμευση και κόβουμε εισιτήριο πριν μπούμε στον αρχαιολογικό χώρο. Αριστερά μας ορθώνεται τμήμα του ναού του Αγίου Τίτου.

Προσπερνάμε το ναό και διασχίζουμε την πλατεία με τις αιωνόβιες ελιές, δέντρα γέρικα με χοντρούς κορμούς ροζιασμένους από το χρόνο. Κρίνοντας από την εμφάνιση των δέντρων πρέπει να βρίσκονται εδώ εκατοντάδες χρόνια, άλλη μια απόδειξη της ιστορίας της Γόρτυνας μέσα στους αιώνες.

Συνεχίζουμε ευθεία και λίγο παρακάτω αντικρίζουμε με θαυμασμό τον αειθαλή πλάτανο της Γόρτυνας, αυτόν που φιλοξένησε στη σκιά του την γαμήλια γιορτή του Δία και της Ευρώπης.