Τα Μινωικά Ανάκτορα στην Κρήτη

Τα γνωστά σήμερα μινωικά ανάκτορα είναι η Κνωσός (22.000 τ.μ), η Φαιστός (18.000 τ.μ), τα Μάλια (7.500 τ.μ) και η Ζάκρος (8.500 τ.μ ). Όλα τα μινωικά ανάκτορα που έχουν ανασκαφεί βρίσκονται στην ανατολική Κρήτη. Στην δυτική Κρήτη είναι γνωστή η ύπαρξη του μινωικού ανακτόρου της Κυδωνίας στα Χανιά, το οποίο όμως δεν έχει ανασκαφεί καθώς βρίσκεται στο κέντρο της πόλης (λόφος Καστέλι) σε πυκνοκατοικημένη περιοχή.

Τα μινωικά ανάκτορα ήταν αυτόνομα και ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά φαίνεται πως ακολουθούσαν μία κοινή πολιτική, η οποία υπαγορευόταν από το κεντρικό, μεγαλύτερο και πολυτελέστερο ανάκτορο της Κνωσού.

Τα μινωικά ανάκτορα είχαν ενεργό ρόλο στο σύνολο των δραστηριοτήτων των μινωικών κοινοτήτων, δηλαδή προσαρμόστηκαν σε πολλαπλές απαιτήσεις με πολυσχιδή δράση.

Εκτός από κατοικία της βασιλικής οικογένειας και όσων άλλων ασκούσαν την εξουσία, το ιερατείο (με αρχιερέα τον ίδιο το βασιλιά) και κάποιοι αξιωματικοί, τα ανάκτορα δεν έκλειναν τις πόρτες στους πολίτες. Ναι μεν είχαν ειδικά διαμορφωμένους χώρους με ιερό χαρακτήρα για συσκέψεις αξιωματούχων με το βασιλιά (αίθουσα του θρόνου) ώστε να λαμβάνονται αποφάσεις σε ό,τι αφορά πολιτικά ζητήματα ή δικαστικές υποθέσεις αλλά από την άλλη μέσα στα ανάκτορα βρίσκονταν τα κυριότερα ιερά στα οποία είχαν πρόσβαση όλοι οι πολίτες.

Στα ανάκτορα λάμβαναν χώρα οι περισσότερες θρησκευτικές τελετές, οι διάφορες πομπές και τα περίφημα ταυροκαθάψια, που ήταν ανοιχτά για όλους. Τα παλάτια ήταν επίσης η έδρα των εργαστηρίων από όπου παράγονταν τα εξαγώγιμα προϊόντα πολυτελείας, όπως ζωγραφισμένα πήλινα αγγεία, σφραγίδες, αγαλματίδια από πολύτιμους λίθους κ.α.

Αντίθετα η παραγωγή και η διακίνηση των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων δεν γίνεται μέσα στα ανάκτορα, αλλά στις αγροικίες ή τις μινωικές επαύλεις, οι οποίες είναι διάσπαρτες σε όλη την Κρήτη. Ευνόητο είναι ότι μέσα ή κοντά στα πολυτελή ανάκτορα δεν είχε θέση η αναπόφευκτη ακαθαρσία που συνεπάγεται η εκτροφή ζώων. Εξάλλου ήταν πολύ πιο πρακτικό να φτιάχνεται το τυρί εκεί που παραγόταν το γάλα. Ωστόσο η παραγωγή και η διακίνηση των προϊόντων στις αγροικίες και τις επαύλεις γίνεται για λογαριασμό των ανακτόρων. Αυτό σημαίνει ότι το πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό σύστημα της μινωικής Κρήτης είναι συγκεντρωτικό, με κέντρο τα μινωικά ανάκτορα.

Μινωικά Ανάκτορα, κοινά χαρακτηριστικά

Τα Μινωικά Ανάκτορα έχουν προσανατολισμό στον άξονα Βορρά-Νότου και δεν είναι οχυρωμένα. Λέγοντας «μη οχυρωμένα» εννοούμε ότι δεν περιβάλλονται από ψηλά τείχη, αλλά σήμερα έχουν αναγνωριστεί μικρά οχυρωματικά έργα σε πολλές τοποθεσίες στην Κρήτη.
Είναι συγκροτήματα κτιρίων, αποτελούνται δηλαδή από πολλές πτέρυγες με μικρά δωμάτια. Οι πτέρυγες εκτείνονταν στις τέσσερις κατευθύνσεις (βοράς, νότος, ανατολή και δύση) γύρω από μία ορθογώνια κεντρική αυλή, η οποία λειτουργούσε σαν πνεύμονας αερισμού και φωτισμού των γύρω δωματίων.
Εκτός από την κεντρική αυλή υπήρχαν και άλλες αυλές, πλακόστρωτες, ευρύχωρες για τα διάφορα δρώμενα και μάλιστα σε κάποια από αυτές υπήρχε το θέατρο, δηλαδή σκαλοπάτια, που χρησιμοποιούνταν σαν καθίσματα θεάτρου.
Η δυτική πτέρυγα των ανακτόρων είχε κατά κανόνα ιερό χαρακτήρα και εκεί βρίσκουμε, όχι τυχαία, τις αποθήκες, πράγμα που δηλώνει τη σημασία του εμπορίου για την μινωική οικονομία.
Στην ανατολική πτέρυγα βρίσκουμε συνήθως τα διάφορα εργαστήρια.
Είναι πολυώροφα, έχουν μεγάλες κλίμακες, φωταγωγούς, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης
Αρκετοί χώροι τους φέρουν τοιχογραφίες, απ’ τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για τη ζωή των Μινωιτών.
Οι είσοδοι των ανακτόρων ήταν ιδιαίτερα πολυτελείς. Συχνά χρησιμοποιούνταν τα πολύθυρα, δηλαδή πόρτες τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη, κάτι που έδινε ένα όμορφο αισθητικό αποτέλεσμα και σε συνδυασμό με τις πολυάριθμες κολόνες και τις μεγαλοπρεπείς κλίμακες (σκάλες) δημιουργούσαν επιβλητικά προπύλαια που οδηγούσαν στο εσωτερικό των ανακτόρων.
Σε ότι αφορά στην κατασκευή των ανακτόρων χρησιμοποιούνταν ευρέως η πέτρα. Οι πετρόχτιστοι τοίχοι επενδύονταν με κονίαμα (σοβά) και στολίζονταν με νωπογραφίες (τοιχογραφίες όπου η παράσταση ζωγραφίζονταν στον νωπό ακόμα σοβά, ώστε το χρώμα να διεισδύσει σε αυτόν και να παραμείνει ανεξίτηλο). Αλλα υλικά που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή των ανακτόρων ήταν το αλάβαστρο και το ξύλο.
Τα δωμάτια των ανακτόρων θερμαίνονταν τις κρύες μέρες του χειμώνα καίγοντας ξύλα σε ανοικτές εστίες στο δάπεδο. Τζάκι βρέθηκε μόνο στην αίθουσα του θρόνου στην Κνωσό.
Τα παράθυρα στα ανάκτορα δεν είχαν τζάμια, μια και δεν υπήρχε η κατάλληλη τεχνολογία την εποχή εκείνη. Εχουν βρεθεί όμως παράθυρα με πολύ λεπτές πλάκες από αλάβαστρο. Το πάχος τους ήταν τέτοιο που τις έκανε ημιδιαφανείς, δηλαδή άφηναν το φως να περάσει, αλλά δεν μπορούσε να δει κάποιος καθαρά προς τα έξω ή μέσα.
Τέλος αξίζει να γίνει αναφορά σε ένα στοιχείο των μινωικών ανακτόρων που μας εντυπωσιάζει και αυτό δεν είναι άλλο από το περίφημο αποχετευτικό τους σύστημα πριν 4.000 χρόνια. Πρόκειται για πέτρινες κατασκευές με τρεχούμενο νερό για την απομάκρυνση των αποβλήτων από τις τουαλέτες στα διάφορα δωμάτια. Επίσης πέτρινοι αγωγοί οδηγούσαν τα όμβρια ύδατα από τις αυλές έξω από το ανάκτορο έτσι ώστε να μην υπάρξει κίνδυνος πλημμύρας. Τέλος υπήρχαν πήλινοι αγωγοί οι οποίοι εφάρμοζαν μεταξύ τους και διοχέτευαν σε όλους τους χώρους του ανακτόρου το καθαρό πόσιμο νερό, που έφερναν από πηγές συχνά από μακριά, μεγάλου μήκους πέτρινες υδατογέφυρες.

Οι πτέρυγες των μινωικών ανακτόρων αναπτύσσονταν πάντα γύρω από την κεντρική αυλή
Μινωική τοιχογραφία από το ανάκτορο της Κνωσού. Τα πρωτότυπα τμήματα είναι αυτά που ξεχωρίζουν ανάγλυφα πάνω στην εικόνα, και με βάση αυτά ο Εβανς ανασύνθεσε την τοιχογραφία
Τα προϊόντα φυλάσσονταν μέσα σε μεγάλους πίθους στις αποθήκες των ανακτόρων.
Αποχετευτικοί αγωγοί στην μινωική έπαυλη της Αγίας Τριάδας. Οι αποχετευτικοί αγωγοί ήταν πέτρινοι, ενώ οι αγωγοί που έφερναν το νερό στα ανάκτορα ήταν πήλινοι σωλήνες.